Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu
"Çocuğum bir an bile yerinde durmuyor", "Sanki beni hiç dinlemiyor", "Sürekli bir şeylerini kaybediyor ve ödevlerini asla bitiremiyor"... Bu şikayetler, pek çok ebeveyn için tanıdık gelebilir. Genellikle "yaramazlık", "tembellik" veya "şımarıklık" olarak etiketlenen bu davranışların altında, aslında dünya genelinde milyonlarca çocuğu etkileyen, nörogelişimsel bir bozukluk olan Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) yatıyor olabilir.
Çocuk ve Ergen Psikiyatristi Doç.Dr.Büşra OLCAY ÖZ, DEHB'nin bir irade veya karakter zayıflığı olmadığını, beynin dikkat, organizasyon ve dürtü kontrolü gibi yönetici işlevlerini düzenleyen bölgelerindeki farklılıklardan kaynaklandığını belirtiyor. Doğru tanı ve bütüncül bir tedavi yaklaşımı ile DEHB'li çocukların potansiyellerini tam olarak ortaya koyabileceklerini ve başarılı bir yaşam sürebileceklerini vurguluyor.
Bölüm 1: DEHB'nin Üç Farklı Yüzü: Her DEHB'li Çocuk Hareketli midir?
DEHB denilince akla ilk olarak yerinde duramayan, hiperaktif çocuklar gelse de, bu bozukluğun her çocukta aynı şekilde görünmediğini bilmek çok önemlidir. DEHB'nin üç temel görünümü vardır:
1. Dikkat Eksikliği Önde Gelen Tip: Bu çocuklar genellikle "hayal aleminde gezen" veya "dalıp giden" olarak tanımlanır. Hiperaktif değillerdir. Temel zorlukları dikkatlerini sürdürmekte, organize olmakta ve görevleri tamamlamaktadır. Sık sık eşyalarını kaybeder, basit talimatları bile unutur, kolayca dikkati dağılır ve başladığı işi bitirmekte zorlanırlar. Sessiz oldukları için genellikle gözden kaçabilir ve sorunları ancak okul başarısı ciddi şekilde düştüğünde fark edilebilir.
2. Hiperaktivite/Dürtüsellik Önde Gelen Tip: Bu, DEHB'nin en bilinen yüzüdür. Çocuk sürekli hareket halindedir, oturduğu yerde kıpırdanır, sırasını beklemekte zorlanır, başkalarının sözünü keser ve düşünmeden hareket eder (dürtüsellik). Tehlikeli olabilecek davranışlara eğilimlidirler çünkü eylemlerinin sonuçlarını önceden kestiremezler.
3. Bileşik Tip: Bu en yaygın görülen tiptir. Çocukta hem dikkat eksikliği hem de hiperaktivite/dürtüsellik belirtileri bir arada ve belirgin bir şekilde bulunur.
Bölüm 2: Yaş Grubuna Göre Belirtiler: Nelere Dikkat Etmelisiniz?
DEHB belirtileri, çocuğun yaşına ve gelişimsel dönemine göre farklılık gösterebilir.
Okul Öncesi Dönem: Sürekli koşturma ve tırmanma, sessiz sakin oyunları oynamakta zorlanma, çok konuşma, dinlemede güçlük ve tehlike hissiyatının az olması gibi belirtilerle kendini gösterebilir.
İlkokul Dönemi: Belirtilerin en belirgin olduğu dönemdir. Sırasında oturamama, ödevleri sürekli eksik veya hatalı yapma, eşyalarını (kalem, defter, mont vb.) sık sık kaybetme, talimatları takip edememe, arkadaşlık ilişkilerinde dürtüselliği (itme, söz kesme) nedeniyle sorunlar yaşama sıkça görülür.
Ergenlik Dönemi: Fiziksel hareketlilik genellikle azalır ve yerini içsel bir huzursuzluk hissine bırakır. Asıl zorluklar organizasyon, planlama ve zaman yönetimi alanlarında ortaya çıkar. Ödevleri sürekli erteleme (prokrastinasyon), dağınıklık, unutkanlık ve riskli davranışlara (hızlı araba kullanma, madde deneme vb.) eğilim artabilir.
Bölüm 3: Şüphe Gerçeğe Dönüşürse: Aileler İçin Yol Haritası
Çocuğunuzda DEHB olduğundan şüpheleniyorsanız, doğru adımları atmak onun geleceği için çok önemlidir.
Gözlemleyin ve Bilgi Toplayın: Hangi davranışların ne sıklıkta ve hangi ortamlarda (ev, okul) ortaya çıktığını not alın. En önemli bilgi kaynaklarınızdan biri çocuğunuzun öğretmenidir. Onun okul içindeki gözlemlerini mutlaka dinleyin.
"Komşu Tavsiyeleri"nden Uzak Durun: Her çocuğun durumu farklıdır. Başkalarının deneyimleri veya internetteki yüzeysel bilgilerle çocuğunuza tanı koymaya çalışmayın.
Profesyonel Değerlendirme Esastır: DEHB tanısını koyabilecek tek yetkili kişi Çocuk ve Ergen Psikiyatristidir. Tanı, sadece bir anket doldurarak değil; aile, çocuk ve öğretmenle yapılan detaylı görüşmeler, klinik gözlem ve gerekli durumlarda uygulanan dikkat testleri gibi kapsamlı bir değerlendirme sonucunda konulur.
Tedavi Bir Ekip İşidir: DEHB tedavisi, sadece ilaçtan ibaret değildir. En etkili yaklaşım, ilaç tedavisi, psikoterapi (özellikle Bilişsel Davranışçı Terapi), anne-baba eğitimi ve okul ile iş birliğini içeren bütüncül bir plandır.
Eğer Ankara'da çocuğunuzun dikkat eksikliği veya hiperaktivite sorunu yaşadığını düşünüyor ve bu konuda kapsamlı bir değerlendirme ile doğru bir yol haritası çizmek istiyorsanız, uzman bir Ankara çocuk psikiyatrisi hekimine başvurmalısınız. Doç.Dr.Büşra OLCAY ÖZ, DEHB tanı ve tedavisinde bilimsel ve bütüncül yaklaşımlarla çocuğunuzun ve ailenizin yaşam kalitesini artırmak için size destek olacaktır.