Çocuğunuzun göz teması kurmaktan kaçınması, ismine tepki vermemesi, kendi etrafında dönmesi veya yaşıtlarıyla oynamak yerine nesneleri sıraya dizmekle ilgilenmesi... Bu davranışlar, onun sadece "içe kapanık" veya "farklı" bir çocuk olduğu anlamına gelmeyebilir. Bu belirtiler, erken dönemde fark edilmesi gereken nörogelişimsel bir farklılık olan Otizm Spektrum Bozukluğu'nun (OSB) habercisi olabilir.
Çocuk ve Ergen Psikiyatristi Doç.Dr.Büşra OLCAY ÖZ, Otizm Spektrum Bozukluğu'nun bir hastalık değil, beynin gelişim ve işleyiş biçimindeki bir farklılık olduğunu vurguluyor. En önemli noktanın, doğru bilgiyle paniğe kapılmadan, erken tanı ve doğru müdahale programları ile çocuğun potansiyelini en üst düzeye çıkarmak olduğunu belirtiyor. Bu rehber, Ankara'daki ailelere bu süreçte ışık tutmak için hazırlandı.
Bölüm 1: Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) Nedir?
Otizm Spektrum Bozukluğu, adından da anlaşılacağı gibi, belirtilerin her çocukta farklı şiddet ve kombinasyonlarda görüldüğü geniş bir yelpazeyi ifade eder. Ancak tüm otizmli bireylerde ortak olan iki temel alanda zorluklar gözlemlenir:
1. Sosyal İletişim ve Etkileşimde Güçlükler: Bu, otizmin en temel belirtisidir. Çocuk, başkalarıyla ilişki kurmada, sohbet başlatma ve sürdürmede, sözel olmayan ipuçlarını (jestler, mimikler, ses tonu gibi) anlamada zorluk yaşar. Göz teması kurmaktan kaçınabilir, ismine tepki vermeyebilir, duygularını ifade etmekte veya başkalarının duygularını anlamakta zorlanabilir. Yaşıtlarıyla oynamak yerine yalnız kalmayı tercih edebilir ve karşılıklı oyun kurmakta güçlük çekebilir.
2. Sınırlı, Tekrarlayıcı Davranışlar ve Yoğun İlgiler: Otizmli çocuklar genellikle belirli rutinlere sıkı sıkıya bağlıdırlar ve değişikliklerden aşırı rahatsız olurlar. Kendi etrafında dönme, ellerini çırpma, sallanma gibi tekrarlayıcı (stereotipik) hareketler yapabilirler. Konuşmaları tekrarlayıcı olabilir (ekolali). Oyuncaklarla amacına uygun oynamak yerine (arabayı sürmek yerine tekerleğini çevirmek gibi) parçalarıyla ilgilenebilirler. Belirli konulara (sayılar, haritalar, dinozorlar gibi) aşırı ve yoğun bir ilgi duyabilirler. Ayrıca sese, ışığa veya dokunmaya karşı aşırı hassasiyet veya tam tersi, duyarsızlık gösterebilirler.
Bölüm 2: "Acaba?" Dedirten Erken Belirtiler Nelerdir?
Erken tanı, çocuğun geleceği için en değerli anahtardır. Aşağıdaki belirtilerden birkaçını çocuğunuzda gözlemliyorsanız, bir uzmana danışmanız önemlidir:
İlk 1 Yaş İçinde:
Göz teması kurmuyor veya çok kısıtlı kuruyorsa.
Gülümsediğinizde size karşılık vermiyorsa.
İsmine seslenildiğinde çoğunlukla tepki vermiyorsa.
"Ce-e" gibi karşılıklı oyunlara ilgi göstermiyorsa.
İstediği bir şeyi parmağıyla işaret etmiyorsa.
Kucağa alınmak için kollarını kaldırmıyorsa.
12 aylık olduğunda hala agulama, babıldama gibi sesler çıkarmıyorsa.
1-3 Yaş Arasında:
16 aylıkken tek bir kelime bile söylemiyorsa, 24 aylıkken iki kelimelik basit cümleler kurmuyorsa (kazanılmış dil becerilerini kaybetmesi de önemli bir işarettir).
Yaşıtlarının oyunlarına ilgi göstermiyor, onlara katılmıyorsa.
"Mış gibi" oyunlar (evcilik, doktorculuk vb.) oynamıyorsa.
Anlamsızca kelimeleri veya cümleleri tekrar ediyorsa (ekolali).
Rutinleri bozulduğunda aşırı tepki veriyorsa.
Ellerini çırpma, parmak ucunda yürüme, sallanma gibi tekrarlayıcı hareketler yapıyorsa.
Bölüm 3: Çocuğumda Otizm Olduğundan Şüpheleniyorsam Ne Yapmalıyım?
Bu belirtileri fark ettiğinizde hissettiğiniz endişe ve korku çok doğal. Ancak unutmayın, atacağınız en yanlış adım "bekleyip görmek" veya "başkalarının çocuklarıyla kıyaslayarak" zaman kaybetmektir.
Gözlemleyin ve Not Alın: Hangi davranışların sizi endişelendirdiğini somut örneklerle not alın. Bu notlar, uzmana başvurduğunuzda durumu daha net anlatmanıza yardımcı olacaktır.
İnternetteki Bilgi Kirliliğine Dikkat Edin: İnternet, otizmle ilgili birçok doğru bilginin yanı sıra, "aşılar otizm yapar" gibi bilimsel dayanağı olmayan, çürütülmüş iddialarla doludur. Bilgi kaynağınız mutlaka bilimsel ve güvenilir olmalıdır.
Vakit Kaybetmeden Uzmana Başvurun: Otizm tanısını koyabilecek tek yetkili kişi Çocuk ve Ergen Psikiyatristidir. Yapılacak detaylı değerlendirme ile çocuğunuzun durumu netleştirilir ve size özel bir yol haritası çizilir. Ankara'da bu konuda uzman bir Ankara çocuk psikiyatrisi hekimine başvurmak, en doğru ve hızlı adımı atmanızı sağlar. Doç.Dr.Büşra OLCAY ÖZ, otizm spektrum bozukluğu tanısı ve takibinde size ve çocuğunuza gerekli tüm desteği sağlayacaktır. Erken ve yoğun bir özel eğitim programı ile otizmli çocukların hayatında mucizeler yaratmak mümkündür.
