Bezden kurtulup tuvaleti kullanmaya başlamak, bir çocuğun hayatındaki en önemli gelişimsel adımlardan biridir. Ancak bu adım, birçok aile için sabırların tükendiği, gözyaşlarının sel olduğu ve evin bir savaş alanına döndüğü stresli bir sürece dönüşebilir. Tuvaletini söylemeyen, lazımlığa oturmayı reddeden veya tam öğrenmişken yeniden altına kaçırmaya başlayan bir çocuk, ebeveynleri çaresizlik içinde bırakabilir.
Çocuk ve Ergen Psikiyatristi Doç.Dr.Büşra OLCAY ÖZ, tuvalet eğitiminin sadece fiziksel bir beceri olmadığını, aynı zamanda çocuğun özerklik kazandığı, kendi bedeni üzerinde kontrol sahibi olduğunu hissettiği önemli bir psikolojik süreç olduğunu belirtiyor. Bu süreçte baskı, ceza ve öfkenin işleri daha da kötüleştireceğini; sabır, anlayış ve doğru zamanlamanın ise başarıya giden yolun anahtarı olduğunu vurguluyor.
Bölüm 1: Hazır mıyız? Tuvalet Eğitimi İçin Doğru Zamanı Gösteren İşaretler
Tuvalet eğitimindeki en büyük hata, çocuğun hazır olmasını beklemeden sürece başlamaktır. Her çocuğun gelişim hızı farklıdır, bu yüzden komşunun çocuğuyla kıyaslamak yerine kendi çocuğunuzun verdiği sinyalleri gözlemleyin:
Fiziksel Hazırlık: Bezi en az 1-2 saat kuru kalabiliyorsa, gün içinde belli saatlerde kaka yapıyorsa ve yürüyüp, koşup, pantolonunu indirip çekebiliyorsa fiziksel olarak hazır demektir.
Bilişsel Hazırlık: "Çiş", "kaka" gibi kelimeleri anlıyor, basit talimatları yerine getirebiliyor ve tuvaleti geldiğini (yüzünü buruşturarak, çömelerek vb.) hareketleriyle belli ediyorsa bilişsel olarak hazır olduğunu gösterir.
Duygusal Hazırlık: Tuvaleti veya lazımlığı merak ediyor, sizi tuvalette izlemek istiyor, ıslak veya kirli bezden rahatsız oluyor ve sizi taklit etmeye hevesliyse duygusal olarak da sürece hazır demektir.
Bölüm 2: İnatlaşma, Korku ve Gerileme: Sık Görülen Tuvalet Eğitimi Sorunları
Eğitim sürecinde bazı zorluklarla karşılaşmak son derece normaldir. Önemli olan bu zorlukların nedenini anlamaktır.
Lazımlığı/Tuvaleti Reddetme: Bu, genellikle bir "güç savaşıdır". Çocuk, hayatında kontrol edebildiği nadir şeylerden biri olan bedeni üzerinde otoritesini ilan etmeye çalışır. Baskı yapmak, bu inadı daha da körükler. Bazen de klozetten veya sifonun sesinden korkma gibi nedenler altta yatabilir.
Kaka Tutma (Enkoprezis): Çocuk, çişini tuvalete yapsa bile kakasını beze yapmakta ısrar edebilir veya günlerce tutarak kabızlığa neden olabilir. Bu durumun altında genellikle daha önceki bir kabızlık deneyiminin yol açtığı "acı korkusu" yatar. Kakasını vücudunun değerli bir parçası olarak görüp ondan ayrılmak istememe gibi psikolojik nedenler de rol oynayabilir.
Gerileme (Regression): Tuvalet eğitimini başarıyla tamamlamış bir çocuğun aniden yeniden altına kaçırmaya başlamasıdır. Bu durum, genellikle hayatındaki bir değişikliğe veya strese (yeni bir kardeşin doğumu, kreşe başlama, taşınma, aile içi gerginlik vb.) verdiği duygusal bir tepkidir. Çocuk, bu stresli dönemde bebekliğindeki güvenli ve ilgi gören haline geri dönmeye çalışır.
Bölüm 3: Savaş Değil, İş Birliği: Pozitif Yaklaşım Stratejileri
Bu süreci bir savaşa dönüştürmemek için pozitif ve destekleyici bir tutum benimsemelisiniz.
Baskı Yapmayın, Sabırlı Olun: Eğer çocuğunuz direniyorsa, zorlamayın. Bu, sadece tuvalete karşı olumsuz bir duygu geliştirmesine neden olur. Eğitime birkaç hafta ara verip her şeye yeniden başlamak, inatlaşmaktan çok daha etkilidir.
Süreci Oyuna Çevirin: Birlikte lazımlık seçmeye gidin, sevdiği çıkartmalarla süslemesine izin verin. Tuvaletle ilgili eğlenceli kitaplar okuyun veya şarkılar söyleyin. Başarılı her denemesini abartısız bir şekilde övün (alkışlamak, "aferin" demek gibi).
Kazaları Normalleştirin: Altına kaçırdığında asla kızmayın, utandırmayın veya cezalandırmayın. Sakin bir şekilde "Olabilir, kazalar olur. Bir dahaki sefere tuvalete yetişmeye çalışırız" diyerek temizlenmesine yardımcı olun. Sizin sakinliğiniz, onun kaygısını azaltacaktır.
Korkularını Anlayın: Eğer sifonun sesinden korkuyorsa, o odadan çıktıktan sonra sifonu çekin. Klozetin büyük gelmesinden endişeleniyorsa, bir çocuk adaptörü ve ayak basamağı kullanın.
Tuvalet eğitimi sorunları genellikle gelişimsel sürecin bir parçası olsa da, kaka tutma davranışı kronik kabızlığa yol açıyorsa, çocuğun sosyal hayatını (kreşe gitmek istememe gibi) etkiliyorsa veya bu süreç aile içinde ciddi bir yıpranmaya neden oluyorsa, profesyonel destek almak faydalı olabilir. Ankara'da bu konuda bir Ankara çocuk psikiyatrisi uzmanından danışmanlık almak, hem altta yatan tıbbi veya psikolojik bir sorun olup olmadığını anlamanıza hem de size özel bir yol haritası çizilmesine yardımcı olur. Doç.Dr.Büşra OLCAY ÖZ, tuvalet eğitimi sürecinde yaşanan zorluklar konusunda ailelere rehberlik etmektedir.
