Çocukluk dönemi, bireyin fiziksel, duygusal ve sosyal gelişiminin temelinin atıldığı kritik bir süreçtir. Bu dönemde yaşanan psikolojik sorunlar, çocuğun gelişimini, öğrenme kapasitesini ve sosyal ilişkilerini derinden etkileyebilir. Günümüzde psikolojik rahatsızlıklar, sadece erişkinleri değil, çocukları da önemli ölçüde etkilemektedir.
Ruh sağlığı problemlerinin erken dönemde fark edilmesi ve müdahale edilmesi, çocukların sağlıklı bireyler olarak yetişmesini sağlar. Ancak bu sorunların çeşitliliği ve karmaşıklığı, ebeveynlerin ve eğitimcilerin doğru bilgilenmesini zorunlu kılar.
Bu makalede, çocuklarda en sık görülen psikolojik sorunlar detaylı biçimde ele alınacak, belirtileri, nedenleri ve müdahale yolları açıklanacaktır.
1. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)
Belirtileri ve Tanımı
DEHB, çocukluk çağında en yaygın görülen nörogelişimsel bozukluklardan biridir. Temel belirtileri üç ana başlık altında toplanabilir:
Dikkat eksikliği: Çocuğun dikkatini uzun süre bir işe vermekte zorlanması, kolayca dikkati dağılması
Hiperaktivite: Aşırı hareketlilik, yerinde duramama, sürekli hareket halinde olma
Dürtüsellik: Sabırsız davranışlar, düşünmeden hareket etme, başkalarının sözünü kesme
Nedenleri
DEHB'nin kesin nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, genetik faktörler, beyindeki nörolojik gelişim farklılıkları ve çevresel etkiler önemli rol oynar.
Müdahale
Erken tanı, eğitim desteği, davranış terapisi ve gerektiğinde ilaç tedavisi ile kontrol altına alınabilir. Çocuk psikiyatristleri ve eğitim uzmanları iş birliği ile yönetilir.
2. Anksiyete Bozuklukları
Çocuklarda Anksiyete Türleri
Anksiyete bozuklukları, çocuklarda da yaygın olup birçok formda görülür:
Ayrılma anksiyetesi: Özellikle okul çağındaki çocuklarda, ebeveynlerden ayrılmaya karşı aşırı korku
Sosyal anksiyete: Topluluk içinde kaygı, utanma ve çekingenlik
Yaygın anksiyete: Sürekli endişe hali ve kötü senaryolar üretme
Belirtiler
Çocuklarda anksiyete belirtileri arasında karın ağrısı, mide bulantısı, uyku problemleri, aşırı endişe ve okuldan kaçma isteği yer alabilir.
Tedavi
Psikoterapi (özellikle bilişsel davranışçı terapi) ve aile destek programları anksiyete tedavisinde etkilidir.
3. Depresyon
Çocuklarda Depresyonun Görülme Sıklığı
Çocuklarda depresyon, çoğu zaman erişkinlere göre farklı belirtilerle ortaya çıkar ve kolaylıkla gözden kaçabilir. Okul çağındaki çocuklarda %2-3 oranında görülürken, ergenlerde bu oran %10’lara kadar çıkabilir.
Belirtiler
Sürekli mutsuzluk ve isteksizlik
İştah ve uyku düzeninde değişiklik
Düşük enerji, yorgunluk
Umutsuzluk ve değersizlik hissi
Sosyal çekilme ve ilgi kaybı
Müdahale
Depresyon, psikoterapi ve gerekirse ilaç tedavisiyle tedavi edilir. Erken teşhis başarı şansını artırır.
4. Davranış Bozuklukları
Tanım ve Türleri
Davranış bozuklukları, çocuğun toplum kurallarına ve otoriteye karşı aşırı direnç göstermesiyle karakterizedir. En yaygın türleri:
Karşıt olma bozukluğu (Oppositional Defiant Disorder)
Dürtü kontrol bozuklukları
Antisosyal davranışlar
Belirtiler
Sürekli yalan söyleme
Saldırganlık ve kavga çıkarma
Kurallara uymama
Hırsızlık, zarar verme gibi problem davranışlar
Tedavi Yöntemleri
Bilişsel davranışçı terapi, aile eğitimi ve sosyal beceri kazandırma programları uygulanır.
5. Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB)
Genel Bilgi
Otizm, sosyal iletişimde zorluk ve sınırlı, tekrarlayıcı davranışlarla karakterizedir. Spektrum olması nedeniyle belirtiler ve şiddeti geniş bir yelpazede olabilir.
Belirtiler
Göz teması kurmama
Tekrarlayıcı hareketler (el çırpma, sallanma)
Sosyal etkileşimden kaçınma
Dil gelişiminde gecikme
Müdahale
Erken teşhis ve eğitim programları, terapi ve destek grupları ile çocukların sosyal becerileri geliştirilir.
6. Yeme Bozuklukları
Çocuk ve Ergenlerde Görülen Türler
Anoreksiya nervoza: Aşırı kilo kaybı ve yemeği reddetme
Bulimiya nervoza: Tıkınırcasına yeme ve ardından kusma
Tıkınırcasına yeme bozukluğu
Belirtiler
Aşırı kilo kaybı veya hızlı kilo alma
Yemekle ilgili takıntılar
Kendine zarar verme davranışları
Tedavi
Multidisipliner yaklaşım gerektirir; psikiyatri, diyetisyen ve psikoterapist desteği şarttır.
7. Travma ve Stresle İlişkili Bozukluklar
Çocuklarda Travmanın Etkileri
Kötü muamele, aile içi şiddet veya kayıp gibi travmatik deneyimler, çocuklarda uzun süreli psikolojik sorunlara neden olabilir.
Belirtiler
Kabuslar ve uyku problemleri
Sosyal çekilme
Aşırı korku ve tetikte olma hali
Okul başarısında düşüş
Tedavi
Travma odaklı bilişsel davranışçı terapi, aile desteği ve güvenli ortam sağlama önemlidir.
8. Öğrenme Güçlükleri ve Akademik Sorunlar
Tanım
Özellikle disleksi, diskalkuli gibi spesifik öğrenme güçlükleri çocukların akademik başarısını etkiler.
Belirtiler
Okuma, yazma ya da matematikte belirgin zorluk
Dikkat problemi ve motivasyon eksikliği
Sınıf ortamında başarısızlık ve özgüven kaybı
Müdahale
Erken tanı ve özel eğitim desteği başarı için kritik önemdedir.
Çocuklarda Psikolojik Sorunların Nedenleri
Psikolojik sorunların ortaya çıkmasında birçok faktör rol oynar:
Genetik yatkınlık
Aile içi iletişim sorunları
Travmalar ve stresli yaşam olayları
Sosyal çevre ve okul sorunları
Biyolojik faktörler ve nörolojik gelişim farklılıkları
Çocuklarda Psikolojik Sorunların Erken Farkındalığı Hayat Kurtarır
Çocuklarda psikolojik sorunların çeşitliliği ve karmaşıklığı, her ebeveynin ve eğitimcinin bu konuda bilinçlenmesini zorunlu kılar. Erken teşhis ve doğru müdahale, çocuğun ruh sağlığını korumanın ve sağlıklı bir yetişkin olmasını sağlamanın anahtarıdır.
Doç. Dr. Büşra OLCAY ÖZ’ün vurguladığı gibi, çocuk psikiyatrisine başvurmak utanılacak bir durum değil, gelişimsel bir gerekliliktir. Ebeveynlerin ve öğretmenlerin bu süreçte duyarlı olması, çocukların yaşam kalitesini artıracaktır.
